Kontrola instalacji odgromowych i elektrycznych jako interwencja w sytuacji wystąpienia gwałtownych zjawisk atmosferycznych

Kontrola okresowa budynku a prawo

W art. 62 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1186 z późn. zm.) nałożono na podmioty odpowiedzialne za obiekt budowlany obowiązek przeprowadzenia kontroli okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, w tym także poprzez badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Jednak taki okres dla dokonywania sprawdzenia instalacji elektrycznej i odgromowej w bardzo wielu przypadkach może okazać się niewystarczający. Mając to na uwadze – właściciele i zarządcy obiektów budowlanych są zobowiązani do reagowania w sytuacjach, gdy pomimo upływu czasu krótszego niż pięć lat od poprzedniej kontroli, istnieją podstawy do podejrzewania, że te części wyposażenia instalacyjnego mogą być uszkodzone lub zupełnie zniszczone. Takimi wydarzeniami będą wcześniej przywołane gwałtowne zjawiska atmosferyczne.
 

Warunki prawidłowego działania instalacji elektrycznej i odgromowej

Instalacje elektryczna i odgromowa będą spełniały swoje zadanie jeśli zostały zaprojektowane i wykonane prawidłowo, a w trakcie eksploatacji były regularnie sprawdzane i poddawane stosownym naprawom. Takie działanie podmiotów odpowiedzialnych daje gwarancję, że w sposób nieprzewidziany nie powinno dojść np. do porażenia prądem lub do pożaru spowodowanego wadliwym działaniem tych instalacji.

Instalacja elektryczna jako niezbędne wyposażenie obiektu budowlanego oraz instalacja odgromowa, a bezpieczeństwo eksploatacyjne w razie wystąpienia trudnych warunków atmosferycznych

Przepisy § 53 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późn. zm.) wyraźnie wskazują, że budynek, odpowiednio do potrzeb wynikających z jego przeznaczenia, powinien być wyposażony w wewnętrzną instalację elektryczną.

Ponadto obiekt taki należy wyposażyć w instalację chroniącą od wyładowań atmosferycznych, przy czym obowiązek ten odnosi się do budynków wyszczególnionych w Polskiej Normie dotyczącej ochrony odgromowej obiektów budowlanych. Odniesienie to dotyczy Polskiej Normy PN-EN 62305-1:2011 Ochrona odgromowa – Część 1: Zasady ogólne oraz PN-EN 62305-2:2008 Ochrona odgromowa – Część 2: Zarządzanie ryzykiem. Zgodnie z wytycznymi normowymi, do każdego budynku należy podejść indywidualnie i ocenić ryzyko, a następnie dobrać odpowiednią instalację odgromową, jeśli jest taka potrzeba.

Czym jest instalacja elektryczna? Czym jest instalacja odgromowa?

Czym są z punktu widzenia przepisów technicznych instalacja elektryczna i odgromowa, określają dyspozycje rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz. U. Nr 74, poz. 836 z późn. zm.). W § 3 powyższego rozporządzenia w punktach 16 i 17 zostały one zdefiniowane w następujący sposób:

• instalacja elektryczna – układ przewodów i ­kabli w budynku wraz ze sprzętem i osprzętem elektroinstalacyjnym, urządzeniami, aparaturą rozdzielczą i sterowniczą, układem pomiarowo-rozliczeniowym, urządzeniami zabezpieczającymi i ochronnymi oraz uziemieniami, mający początek na zaciskach wyjściowych wewnętrznych linii zasilających w złączu i koniec na gniazdach wtyczkowych, wypustach oświetleniowych i zainstalowanych na stałe odbiornikach zasilanych energią elektryczną,
• instalacja piorunochronna – zespół elementów konstrukcyjnych budynku i elementów zainstalowanych na budynku, odpowiednio połączonych, wykorzystywanych do ochrony odgromowej.

Projektowanie instalacji elektrycznej

Ze względu na niezwykle istotną rolę, jaką odgrywają te elementy wyposażenia instalacyjnego w każdym obiekcie budowlanym ich projektowanie, montaż i użytkowanie muszą odbywać się zgodnie z obowiązującymi przepisami. Regulacje prawne rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, posiłkując się odniesieniami do wcześniej już wspominanych Polskich Norm, dokładnie precyzują najistotniejsze zasady, którymi powinni kierować się specjaliści przy projektowaniu, a później – na etapie użytkowania – także właściciel lub zarządca. Kwestie te poruszone zostały w rozdziale 8 
– Instalacja elektryczna działu IV Wyposażenie techniczne budynków przedmiotowego aktu wykonawczego. Ogólne wytyczne dotyczące właśnie instalacji elektrycznej z instalacją odgromową sformułowane zostały w §§ 180–190 jak niżej przedstawiono:

Rola instalacji elektrycznej 

Rolą instalacji i urządzeń elektrycznych jest dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych. Ponadto powinny zapewnić ochronę przed:

• porażeniem prądem elektrycznym,
• przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi,
• powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami,
• emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu,
• szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego.
   

Warunki techniczne instalacji elektrycznej

Zgodnie z § 183 ust. 1 pkt 1–10 warunków technicznych jw. w instalacjach elektrycznych należy stosować:

• złącza instalacji elektrycznej budynku, umożliwiające odłączenie od sieci zasilającej i usytuowane w miejscu dostępnym dla dozoru i obsługi oraz zabezpieczone przed uszkodzeniami, wpływami atmosferycznymi, a także ingerencją osób niepowołanych;
• oddzielny przewód ochronny i neutralny, w obwodach rozdzielczych i odbiorczych;
• urządzenia ochronne różnicowoprądowe uzupełniające podstawową ochronę przeciwporażeniową i ochronę przed powstaniem pożaru, powodujące w warunkach uszkodzenia samoczynne wyłączenie zasilania;
• wyłączniki nadprądowe w obwodach odbiorczych;
• zasadę selektywności (wybiórczości) zabezpieczeń;
• przeciwpożarowe wyłączniki prądu;
• połączenia wyrównawcze główne i miejscowe, łączące przewody ochronne z częściami przewodzącymi innych instalacji i konstrukcji budynku, do których będzie się zaliczać elementy, takie jak:
  −    instalacje wodociągowa i ogrzewcza wodna wykonane z przewodów metalowych,
  −    metalowe części elementów instalacji kanalizacyjnej i gazowej,
  −    metalowe części przewodów i wkładów kominowych oraz przewodów i urządzeń do wentylacji czy klimatyzacji,
  −    metalowe elementy szybów i maszynowni dźwigów oraz obudowy urządzeń instalacji telekomunikacyjnej.
  −    zasadę prowadzenia tras przewodów elektrycznych w liniach prostych, równoległych do krawędzi ścian i stropów,
  −    przewody elektryczne z żyłami wykonanymi wyłącznie z miedzi, jeżeli ich przekrój nie przekracza 10 mm2,
  −    urządzenia ochrony przeciwprzepięciowej.

Wskazane jest wykorzystywanie w roli uziomów instalacji elektrycznej metalowych konstrukcji budynków, zbrojenie fundamentów oraz innych metalowych elementów umieszczonych w niezbrojonych fundamentach stanowiących sztuczny uziom fundamentowy. Możliwe jest także wykorzystanie w tym celu metalowych przewodów sieci wodociągowej, pod warunkiem zachowania wymagań Polskiej Normy dotyczącej uziemień i przewodów ochronnych oraz uzyskania zgody jednostki eksploatującej tę sieć. Dodatkową ochronę tym zakresie będzie stanowić instalacja piorunochronna, która powinna być wykonana zgodnie z wymaganiami Polskich Norm dotyczących ochrony odgromowej obiektów budowlanych, o czym była już mowa wyżej.
 

 Instalacja elektryczna a inne instalacje

Opracowując koncepcję instalacji elektrycznej, należy wziąć pod uwagę wymóg zachowania bezkolizyjności z innymi instalacjami w zakresie odległości i ich wzajemnego usytuowania. Ponadto przewody i kable elektryczne należy prowadzić w sposób umożliwiający ich wymianę bez potrzeby naruszania konstrukcji budynku, jednak dla zachowania estetyki wykończenia możliwe jest prowadzenie przewodów elektrycznych wtynkowych, pod warunkiem pokrycia ich warstwą tynku o grubości co najmniej 5 mm. W poszczególnych lokalach należy stosować wyodrębnione obwody: oświetlenia, gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, gniazd wtyczkowych w łazience, gniazd wtyczkowych do urządzeń odbiorczych w kuchni oraz obwody do odbiorników wymagających indywidualnego zabezpieczenia. Trzeba też założyć wykonanie stosownych wypustów oświetleniowych oraz niezbędnej liczby odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych.

Licznik elektryczny

Oczywistym jest, że za korzystanie z energii elektrycznej należy ponosić stosowne opłaty. W związku z powyższym, instalacja odbiorcza w budynku i w samodzielnym lokalu powinna być wyposażona w urządzenia do pomiaru zużycia energii elektrycznej, usytuowane w miejscu łatwo dostępnym i zabezpieczone przed uszkodzeniami i ingerencją osób niepowołanych. Co do zasady, w budynku wielorodzinnym liczniki pomiaru zużycia energii elektrycznej należy umieszczać poza lokalami mieszkalnymi, w zamykanych szafkach.
 

Użytkowanie instalacji elektrycznej

Odrębną kwestią, którą regulują przepisy, jest użytkowanie instalacji elektrycznej oraz jej utrzymanie. Problematykę tą poruszają przepisy rozporządzenia w sprawie użytkowania budynków mieszkalnych. W regulacjach § 18 określono wytyczne związane z eksploatacją instalacji elektrycznej w lokalu. Przede wszystkim użytkowanie powinno być zgodne z założeniami projektu tej instalacji, zapewniać bezpieczeństwo osób z niej korzystających oraz ochronę interesów użytkowników innych lokali korzystających z tej instalacji i osób trzecich.

W czasie użytkowania instalacji elektrycznej użytkownik lokalu ma obowiązek:

• udostępniać lokal dla wykonania obowiązków obciążających właściciela budynku oraz dostawcę energii elektrycznej,
• przestrzegać zasady bezpieczeństwa użytkowania energii elektrycznej,
• w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości funkcjonowania instalacji i urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach przeznaczonych do wspólnego użytkowania mieszkańców – niezwłocznie informować właściciela budynku,
• utrzymywać właściwy stan techniczny instalacji i urządzeń elektrycznych w lokalu,
• utrzymywać właściwe warunki użytkowania urządzeń do pomiaru zużycia energii elektrycznej oraz niezwłocznie informować dostawcę energii elektrycznej o ich uszkodzeniu,

W przypadku wystąpienia objawów świadczących o zagrożeniu ze strony instalacji elektrycznej:

• zaprzestać jej użytkowania, podjąć właściwe działania zaradcze oraz bezzwłocznie poinformować właściwe służby oraz właściciela o wystąpieniu zagrożenia,
• zapewniać ochronę instalacji elektrycznej przed jej przeciążeniem i uszkodzeniem,
• informować właściciela budynku o wszelkich uszkodzeniach instalacji elektrycznej,
• udostępniać lokal w celu przeprowadzania kontroli i badania instalacji elektrycznej przez odpowiednie służby oraz ściśle wykonywać zalecenia pokontrolne.
   

W związku z tym, że wykonywanie robót związanych z naprawą i konserwacją instalacji i odbiorników zasilanych energią elektryczną może nieść za sobą niebezpieczeństwo porażenia, wykonywanie takich prac powinno być zlecane wyłącznie osobom posiadającym stosowne świadectwa kwalifikacyjne.

Działanie niszczące czynników zewnętrznych na stan techniczny instalacji elektrycznej i odgromowej

W ciągu ostatnich lat odnotowywane są bardzo gwałtowne zjawiska atmosferyczne, takie jak wichury czy burze, podczas których dochodzi do wielokrotnych wyładowań atmosferycznych o znacznej sile. W stosunku do instalacji elektrycznych oraz odgromowych każdy z tych czynników zewnętrznych będzie miał inny wpływ. W przypadku silnych wiatrów często dochodzi do uszkodzenia instalacji odgromowej poprzez np. zerwanie uchwytów lub przewodów odprowadzających. W dłuższej perspektywie czasu obserwowane są zniszczenia przedmiotowej instalacji związane z korozją.
 

Natomiast najbardziej dolegliwe z punktu widzenia użytkowników instalacji elektrycznej jest wystąpienie przepięcia, które wywołuje gwałtowny skok napięcia w sieci, powodując zniszczenia urządzeń elektrycznych zasilanych z tej instalacji oraz samych jej elementów. Niejednokrotnie zjawisko to jest także przyczyną pożarów. Jest ono wiązane z występowaniem wyładować atmosferycznych, które powodują zjawiska elektromagnetyczne wywołujące zwiększenie napięcia. W celu uchronienia instalacji przed tym zjawiskiem montowane są instalacje odgromowe lub inne urządzenia ochronne takie jak np. ograniczniki przepięć, zasilacze UPS czy listwy antyprzepięciowe.
 

Należy jednak pamiętać, że po wystąpieniu zjawisk atmosferycznych, które mogły spowodować uszkodzenia instalacji czy to elektrycznej, czy odgromowej wskazane jest przeprowadzenie stosownych czynności kontrolnych w celu uniknięcia ewentualnego zagrożenia porażeniem czy pożarem.

Badanie instalacji elektrycznej

Kontrolę instalacji elektrycznej należy rozdzielić na dwa odrębne etapy – na oględziny i pomiary. Do przeglądu instalacji wykonywanego podczas oględzin będą się zaliczać:

• sprawdzenie sposobu ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym,
• sprawdzenie występowania przegród ogniowych i innych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się ognia oraz ochrony przed skutkami działania ciepła,
• sprawdzenie występowania i prawidłowego umieszczenia właściwych urządzeń do odłączania izolacyjnego i łączenia,
• sprawdzenie doboru przewodów z uwagi na obciążalność prądową i spadek napięcia,
• sprawdzenie doboru i nastawienia urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych,
• sprawdzenie doboru urządzeń i środków ochrony, właściwych ze względu na wpływy zewnętrzne,
• sprawdzenie prawidłowości oznaczania przewodów neutralnych i ochronnych,
• sprawdzenie przyłączenia łączników jednobiegunowych do przewodów fazowych,
• sprawdzenie występowania schematów, napisów ostrzegawczych lub innych podobnych informacji,
• sprawdzenie oznaczenia obwodów, urządzeń zabezpieczających przed prądem przetężeniowym, łączników, zacisków itp.,
• sprawdzenie poprawności połączeń przewodów,
• sprawdzenie występowania i ciągłości przewodów ochronnych, w tym przewodów głównych i dodatkowych połączeń wyrównawczych ochronnych,
• sprawdzenie dostępności urządzeń, umożliwiającej wygodną obsługę, identyfikację i konserwację.

Ogólny wynik oględzin będzie we wnioskach określany jako pozytywny lub negatywny.

Pomiary instalacji elektrycznej

Natomiast do przeprowadzanych w ramach ­kontroli stanu technicznego pomiarów i prób będą zaliczane takie czynności, jak:

• próba ciągłości elektrycznej przewodów,
• pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej,
• sprawdzenie ochrony za pomocą SELV, PELV, separacji elektrycznej lub nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,
• pomiar rezystancji/impedancji izolacji podłóg i ścian,
• sprawdzenie skuteczności ochrony przy uszkodzeniu za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania,
• sprawdzenie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych,
• pomiar rezystancji uziomu,
• pomiar impedancji pętli zwarciowej,
• sprawdzenie skuteczności środków zastosowanych do ochrony uzupełniającej,
• sprawdzenie biegunowości,
• sprawdzenie kolejności faz,
• próby funkcjonalne,
• sprawdzenie spadku napięcia.

Podobnie jak w przypadku oględzin, w protokole podawany jest ogólny wynik pomiarów i prób, sprecyzowany jako dodatni bądź ujemny (często jako „TAK” lub „NIE”).

Przy pomiarach skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych z zabezpieczeniami nadprądowymi istotnym jest, aby osoba kontrolująca sporządziła szkic rozmieszczenia badanych obwodów i urządzeń elektrycznych lub zastosowała symbole zgodne z dokumentacją, jednoznacznie identyfikujące każdy z badanych obiektów. Przy czym należy podkreślić, że określony typ przewodu (kabla) lub urządzenia elektrycznego i zabezpieczeń oraz nazwy obwodów lub urządzeń elektrycznych, wraz z symbolami, powinny być zgodne z dokumentacją projektową. Bada się:

• napięcie fazowe sieci,
• napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale,
• maksymalny czas wyłączenia,
• prąd znamionowy urządzenia zabezpieczającego,
• prąd zapewniający samoczynne wyłączenie,
• impedancję pętli zwarciowej – pomierzonej w stosunku do impedancji pętli zwarciowej – dopuszczalnej, wynikającej z zastosowanego zabezpieczenia.

Pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych zabezpieczonych wyłącznikami ochronnymi różnicowoprądowymi uprawniony elektryk dokonuje, gdy rodzajem zasilania jest prąd przemienny. Ustala on układ sieci zasilającej: TN-S, TN-C-S, TT lub IT oraz napięcie sieci zasilającej, czyli 230 albo 400 V.
 

Protokół pokontrolny

Dane techniczne i wyniki pomiarów wyłącznika ochronnego różnicowoprądowego osoba sporządzająca przedstawia w protokole pokontrolnym. W dokumentacji tej podawane są typ wyłącznika, rodzaj (zwykły lub selektywny), producent (ewentualnie kraj wytwórcy). Dokładnemu zmierzeniu podlegają następujące wielkości i są porównywane z wymaganymi:

• prąd znamionowy urządzenia zabezpieczającego,
• znamionowy prąd różnicowy porównywany do pomierzonego różnicowego prądu zadziałania,
• wymagany czas wyłączenia [ms] porównywany do pomierzonego czasu wyłączenia [ms].

Dokonywane jest także sprawdzenie działania przyciskiem „TEST”, podczas którego to badania wynik będzie pozytywny lub negatywny. W podsumowaniu w protokole osoba kontrolująca podaje ogólny wynik pomiarów i kwalifikuje jako nadający się do dalszej eksploatacji lub też nie nadający się.

Pomiar rezystancji uziomów

Ostatnim sprawdzeniem, na którego wyniki mają duży wpływ czynniki zewnętrzne, jest pomiar rezystancji uziomów. W protokole pokontrolnym specjalista dokonujący badania odnotowuje szczegółowo:

• warunki pomiaru,
• datę pomiaru,
• metodę pomiaru,
• opisuje przyrządy pomiarowe,
• pogodę w dniu pomiaru oraz w dniach poprzednich,
• uziomy,
• rodzaj gruntu,
• stan wilgotności gruntu,
•  rodzaj uziomów.

Podobnie jak w przypadku sprawdzenia ochrony przeciwporażeniowej, powinien zostać wykonany szkic rozmieszczenia badanych obwodów i urządzeń elektrycznych; ewentualnie kontrolujący wykorzysta i odpowiednio zastosuje symbole zgodne z przedstawioną dokumentacją techniczną, jednoznacznie identyfikującą obiekty. Analogicznie przedstawiony zostaje rodzaj uziomu (oraz symbol zgodny z dokumentacją), nazwa obwodu lub urządzenia elektrycznego (oraz symbol zgodny z dokumentacją). Zasadniczą część protokołu stanowią wnioski, w których opisuje się rezystancję uziomów w [W] zmierzoną i dopuszczalną, a po analizie uznaje, czy spełnione zostały wymagania przepisów.
 

Sprawdzenie instalacji piorunochronnej

Elektryk posiadający odpowiednie kwalifikacje zawodowe przeprowadza sprawdzenie instalacji piorunochronnej, podczas której weryfikuje poprawność funkcjonowania ochrony zewnętrznej i wewnętrznej. Określenie poprawności ochrony zewnętrznej polega na dokonaniu oględzin elementów ochrony zewnętrznej, sprawdzeniu wymiarów, a także kontroli ciągłości połączeń i stanu uziomów, a następnie przeprowadza pomiar rezystancji uziemienia.

Natomiast do czynności w zakresie badania ochrony wewnętrznej zaliczane są:

• oględziny elementów ochrony wewnętrznej,
• sprawdzenie stanu technicznego urządzeń ochrony przeciwprzepięciowej (ograniczników przepięć),
• zbadanie ciągłości połączeń wyrównawczych,
• sprawdzenie odstępów izolacyjnych.

W czasie kontroli instalacji odgromowej ustala się również rodzaj uziomu (oraz symbol zgodny z dokumentacją), przyjmuje nazwę obwodu lub urządzenia elektrycznego oraz symbol zgodny z dokumentacją, a następnie wykonuje pomiar rezystancji uziomów w [W] i porównuje zmierzoną wartość z dopuszczalną.

Po zbadaniu urządzenia piorunochronnego kontrolujący specjalista decyduje o uznaniu urządzenia piorunochronnego za zgodne z obowiązującymi przepisami bądź nie. W przypadku gdy przyjęto, iż urządzenie odgromowe nie jest zgodne z obowiązującymi przepisami, w protokole wyraźnie wskazuje się powody takiego wnioskowania i wylicza zalecenia dotyczące prac naprawczych w kolejności od najpilniejszych. Podobnie jak w przypadku pozostałych badań, ogólnym wnioskiem pokontrolnym powinno być podsumowanie, czy spełnione zostały wymagania przepisów („TAK” lub „NIE”).
 

Podsumowanie

Nie jest możliwe użytkowanie budynku zgodnie z jego przeznaczeniem jeśli jego wyposażenie instalacyjnie nie będzie działało w sposób prawidłowy. Obecnie, gdy większość urządzeń wykorzystywanych codziennie w gospodarstwach domowych oraz zakładach pracy i innych instytucjach opiera się o zasilanie z instalacji elektrycznej, priorytetem z punktu widzenia podmiotów odpowiedzialnych z obiekt budowlany jest utrzymanie jej w należytym stanie technicznym. Oznacza to, że każdorazowo, gdy zaistnieje ryzyko uszkodzenia takiego wyposażenia instalacyjnego właściciel lub zarządca ma obowiązek podjąć starania, aby zapewnić ciągłość jej pracy i bezpiecznej eksploatacji.
 

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1186 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz. U. Nr 74, poz. 836 z późn. zm.).
• Boczkowski A., Przegląd i kontrola instalacji elektrycznych i instalacji (urządzeń) piorunochronnych w budynku, 2010.