Roboty budowlane termomodernizacyjne na budynku a ochrona gatunkowa zwierząt – odpowiedzialność inwestora

Ochrona gatunkowa zwierząt a realizacja inwestycji budowlanych

W okresie wiosennym przypada okres lęgowy wielu gatunków ptaków gniazdujących na gzymsach czy w stropodachach budynków, a w szczelinach dylatacyjnych mogą zamieszkiwać nietoperze. Takie okoliczności będą determinowały konieczność zbadania możliwości przeprowadzenia zamierzenia budowlanego w zgodzie z przepisami dotyczącymi ochrony gatunkowej zwierząt. Roboty budowlane mogą przyczynić się do zniszczenia gniazd, śmierci piskląt czy nietoperzy. Takie działania są niedopuszczalne w świetle obowiązującego prawa. Oznacza to, że pominięcie analizy możliwości przeprowadzenia robót budowlanych zgodnie z regulacjami związanymi z ochroną zwierząt, może mieć bardzo przykre konsekwencje dla podmiotu realizującego inwestycję budowlaną. Inwestycja może nie zostać do końca zrealizowana, a inwestor będzie ponosił odpowiedzialność karną za swoje działania.
 

W związku z tym, że naruszenia w zakresie ochrony gatunkowej zwierząt są powszechne, a podmioty odpowiedzialne za budynki bardzo często dysponują bardzo niepełną wiedzą w tym obszarze, omówienie problematyki prowadzenia robót budowlanych elewacyjnych w kontekście ochrony przyrody może być przydatne każdemu potencjalnemu inwestorowi.

Gatunki ptaków i nietoperzy, jakie mogą zamieszkiwać w budynkach przeznaczonych do termomodernizacji

Budynki są wznoszone dla zaspokojenia potrzeb społeczeństwa. Jak nietrudno się domyślić, ludzie nie będą jedynymi istotami żyjącymi, które korzystają z budynków. Jako coś oczywistego przyjmuje się, że wraz z człowiekiem w obiektach budowlanych przebywają zwierzęta udomowione i gospodarskie. Ze strychów, gzymsów czy szczelin dylatacyjnych często jednak korzystają zwierzęta dziko żyjące, takie jak ptaki czy nietoperze. Na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (www.gdos.gov.pl) zamieszczone zostały informacje dotyczące gatunków zwierząt, które mogą zamieszkiwać w budynkach. ­Wymienione zostały:

• Gatunki ptaków najczęściej gniazdujące na i w budynkach:
  –    jaskółka oknówka – podobnej wielkości do wróbla, ma czarny wierzch ciała i biały kuper, posiada czarny rozwidlony ogon, często przebywa w pobliżu siedzib ludzkich, zamieszkuje w kulistych gniazdach z błota oraz gliny, które przyczepia do sufitu lub ściany budynku, pod okapami w pobliżu okien (lęgi: kwiecień/maj–sierpień),
  –    jerzyk – podobny do jaskółki, jednak jest większy i cięższy, posiada wąskie, długie skrzydła i krótki rozwidlony ogon, upierzenie ma koloru czarnego, z wyjątkiem jaśniejszego podbródka, jest ptakiem wędrownym, powszechnie występującym w miastach, gnieździ się w szczelinach budynków na większych wysokościach (lęgi: maj–sierpień),
  –    wróbel zwyczajny – osiadły w bezpośrednim sąsiedztwie ludzi, wije gniazda w szczelinach budynków, pod dachami, w pnączach dzikiego wina na ścianach budynków, ptak o krępej sylwetce, z dużą głową i silnym dziobem, samiczki tego gatunku są całe szarobrązowe z jasną brwią, samce natomiast mają głowę z wierzchu szarą, z tyłu kasztanową, wierzch ciała niejednolity – kasztanowaty i szaro czerniawy, brzuch popielaty, (obecność: cały rok, lęgi: marzec–sierpień),
  –    wróbel mazurek – mniejszy od wróbla zwyczajnego, samce i samice wyglądają podobnie, tj. czarna plamka na białym policzku oraz czekoladowa czapeczka, brązowy grzbiet z czarnym kreskowaniem, natomiast spód jego ciała jest szarawy, na podbródku ma krótki czarny śliniak, wzdłuż głowy białą wąską półobrożę, a na skrzydłach biały pas, jest ptakiem osiadłym w pobliżu siedzib ludzi, parków, ogrodów i terenów rolniczych, gniazduje m.in. w szczelinach budynków (obecność: cały rok, lęgi: marzec–sierpień),
  –    pustułka – mały sokół wielkością podobny do kawki, samice są ciemniejsze od samców, ptaki te posiadają długie skrzydła i ogon oraz smukłe ciało, nie są gatunkiem wędrownym, w miastach tworzą gniazda na wieżach kościołów i szczytach budynków (obecność: cały rok, lęgi: marzec/kwiecień–lipiec),
  –    kawka – niewielkie krukowate o czarnym upierzeniu, jest ptakiem stadnym, występującym w większości miast, gniazduje w niszach budynków, na wierzchołkach starych wież i kominów (obecność: cały rok, lęgi: marzec/kwiecień–czerwiec),
  –    gołąb miejski – jest ptakiem powszechnie występującym, o ciemnej głowie, a tułowiu i skrzydłach w kolorze szarym, należy do gatunków osiadłych, zamieszkuje w starych kamienicach, na strychach i wieżach kościelnych, dworcach, a także w otworach wentylacyjnych (obecność i lęgi: cały rok).
   
• Nietoperze w budynkach – kolonie rozrodcze:
  –    mroczek późny – jeden z największych nietoperzy występujących na terenie Polski, posiada dosyć długie uszy, ciemną sierść, która z wierzchu jest brązowo-kasztanowata lub kawowa z jaśniejszymi końcami włosów, od spodu jaśniejsza, szarawa, można go spotkać w pobliżu miejsc zamieszkałych przez ludzi, latem znajduje kryjówki przede wszystkim na strychach, a także w szczelinach ścian i dachów, na zimową hibernację wybiera miejsca chłodne i suche (przewody wentylacyjne, piwnice, strychy), wśród polskich nietoperzy właśnie ten gatunek najczęściej można spotkać w dużym mieście,
  –    nocki – posiadają głowę nieco jaśniejsza od grzbietu, uszy szerokie oraz długie, pysk jasnobrązowy, długi i szeroki, ubarwienie grzbietu w brązowych tonacjach, natomiast spód ciała jest jaśniejszy, beżowy lub brudnobiały, skrzydła są szerokie i brązowawe, kolonie rozrodcze tworzą na strychach, na poddaszach budynków, również w piwnicach oraz jaskiniach lub budkach dla nietoperzy, zimują gromadnie w piwnicach, sztolniach, bunkrach, kopalniach, jaskiniach, szczelinach skał,
  –    karliki – drobny gatunek powszechny w całej Polsce, są najmniejsze ze wszystkich nietoperzy występujących w Europie, rudobrązowe, czasem złotawe zarówno na pyszczku, jak i na grzbiecie, mają stosunkowo małe uszy o trójkątnym kształcie, od innych nietoperzy odróżnia je występowanie charakterystycznego niewielkiego garbu pomiędzy jednym a drugim nozdrzem, ich kryjówki można odnaleźć w dziuplach drzew, ale także w pobliżu osad ludzkich, na przykład w szczelinach wieżowców, na strychach kościołów i innych budowli.
   
• Nietoperze w budynkach – zimowanie:
  –    borowiec wielki – jest o jeden z największych nietoperzy występujących na terenie Polski, jego uszy są krótkie, szeroko zaokrąglone, posiada krótką i przylegającą, błyszczącą sierść, umaszczenie ciała w rdzawo-brązowych tonacjach, o nieco jaśniejszym brzuszku, natomiast naga skóra jest czarno-brązowa, jego skrzydła są długie, spiczaste i wąskie, na zimową hibernację wybiera dziuple drzew, szczeliny skalne, szczeliny budynków.
  –    mroczek posrebrzany – jego pysk jest czarno brązowy, wyróżniają go małe oczy, krótkie i szerokie uszy, ma dosyć długie i gęste dwubarwne futerko, sierść grzbietu jest brązowo-płowa lub brązowo-czarna z jasnymi (białawymi lub srebrnymi) końcami włosów tworzącymi srebrzysty odcień, natomiast brzuszek jest jaśniejszy, zmienny, białawo-beżowy lub brązowo-żółty kontrastujący z bokami, posiada wąskie i spiczaste skrzydła, jego ogon jest długi, prawie cały objęty błoną lotną; zimowymi kryjówkami mroczka posrebrzanego są budynki (wieże kościołów) oraz szczeliny skalne, gdzie przebywa w hibernacji pojedynczo lub w grupach, może zimować wraz z innymi gatunkami,
  –    mroczek późny,
  –    karliki.

Wymogi prawne związane z zamierzeniem budowlanym polegającym na przeprowadzeniu robót polegających na ociepleniu budynku

Podstawowymi i mającymi swoje odzwierciedlenie w innych przepisach zasadami są wytyczne zawarte w art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Jego dyspozycje określone w ust. 1 stanowią, iż budowę należy prowadzić w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych dotyczących m.in. higieny, zdrowia i środowiska, ochrony przed hałasem czy oszczędności energii i izolacyjności cieplnej. Natomiast w stosunku do już oddanych do użytkowania obiektów, w art. 5 ust. 2 ustawa wskazuje, że należy eksploatować je w sposób zgodny z przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia ich właściwości użytkowych i sprawności technicznej. Szczególnym rodzajem robót budowlanych, o których wspomina ustawa Prawo budowlane, są roboty termomodernizacyjne. W odrębnym przepisie art. 5 ust. 2a narzucone zostało, że w przypadku robót budowlanych polegających na dociepleniu budynku, obejmujących ponad 25% powierzchni przegród zewnętrznych tego budynku, należy spełnić wymagania minimalne dotyczące energooszczędności i ochrony cieplnej przewidziane w przepisach techniczno-budowlanych dla przebudowy budynku. Przystępując więc do takich robót, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych obliczeń izolacyjności cieplnej, zgodnie z warunkami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Po dobraniu odpowiedniej metody i wyrobów budowlanych niezbędnych do wykonania właściwej termoizolacji konieczne będzie przeprowadzenie przez inwestora analizy, jakie procedury administracyjne będą niezbędne do wdrożenia, aby móc rozpocząć realizację zmierzenia budowlanego. Zgodnie z przepisami art. 29 ust. 3 pkt 1 lit. e oraz art. 29 ust. 4 pkt 1 lit. c ustawy Prawo budowlane roboty budowlane związane z przebudową polegającą na dociepleniu budynków o wysokości powyżej 12 m i nie wyższych niż 25 m nie będą wymagały wydania decyzji o pozwoleniu na budowę, jednak konieczne będzie dokonanie stosownego zgłoszenia organowi administracji architektoniczno-budowlanej, natomiast dla budynków o wysokości poniżej 12 m nie będą wymagały przeprowadzenia żadnych czynności formalno-administracyjnych. Co oczywiste, tego rodzaju roboty budowlane powinny być prowadzone bez naruszenia prawa miejscowego oraz pozostałych przepisów prawa obowiązującego w Polsce. Przy planowaniu takiego zamierzenia budowlanego należy wziąć pod uwagę, jakie warunki przewidziane są w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (dotyczące m.in. koloru elewacji, możliwości przeprowadzenia termomodernizacji w kontekście opieki konserwatorskiej itp.) czy właściwy sposób zapewnienia bezpieczeństwa robót budowlanych prowadzonych na wysokości. Nie można jednak zapominać o innych wytycznych ustawowych, w tym także tych dotyczących szeroko rozumianej ochrony środowiska i ochrony zwierząt.
 

W celu przeprowadzenia inwestycji budowlanej, która mogłyby naruszać powyższe przepisy, inwestor powinien wystąpić o decyzję zezwolenia na odstępstwa od zakazów niszczenia gniazd i siedlisk gatunków chronionych, którą może wydać regionalny dyrektor ochrony środowiska. Taka decyzja administracyjna w trybie art. 56 ustawy o ochronie przyrody nakłada na podmiot odpowiedzialny szczegółowe warunki, takie jak nadzór ornitologiczny czy kompensacja przyrodnicza w postaci obowiązku zamontowania odpowiedniej liczby budek lęgowych dla ptaków. Jednakże regionalny dyrektor ochrony środowiska nie ma instrumentów prawnych pozwalających – w przypadkach naruszenia przepisów ustawy o ochronie przyrody – na wymierzanie kar lub wstrzymanie prac zagrażających bezpieczeństwu zwierząt gatunków chronionych. Działania, jakie podejmowane są w przypadku zgłoszeń dotyczących niszczenia siedlisk ptaków lub nietoperzy na budynkach, będą polegały na pouczeniu zarządcy budynku i wezwaniu do wyjaśnień, przekazaniu zgłoszenia stosownym organom ścigania oraz do właściwego organu Nadzoru Budowlanego.
 

Regulacje dotyczące prowadzenia robót budowlanych ociepleniowych a ochrona gatunkowa zwierząt

W przepisach ustawy Prawo budowlane nie zostały wprowadzone zapisy, które wprost odnosiłyby się do zagadnień związanych z ochroną gatunkową ptaków i nietoperzy. Wyraźnie wskazana jednak została problematyka ochrony środowiska. Oznacza to, że regulacje prawne dotyczące wprost ochrony zwierząt różnych gatunków w obszarach związanych z budownictwem będą również obligowały do podjęcia stosownych działań organy administracji publicznej – w szczególności organy nadzoru budowlanego. Funkcjonariusze tych organów będą zobowiązani do podejmowania działań zabezpieczających wartości podlegające ochronie, jakimi są z pewnością kwestie ochrony środowiska.

Jak już wcześniej wspomniano, w dyspozycjach przepisu art. 5 ustawa Prawo budowlane nałożyła obowiązek uwzględniania warunków ochrony środowiska w procesie budowlanym oraz przy użytkowaniu wzniesionych już obiektów budowlanych. Przepis ten stanowi zasadę generalną, a w związku z tym interpretacja kolejnych regulacji ustawy i powiązanych z nią aktów wykonawczych będzie odbywała się na podstawie jego treści.
 

W związku z inwestycją budowlaną polegającą na prowadzeniu termomodernizacji budynku konieczne będzie odniesienie się do przepisów ustawy Prawo budowlane, które dotyczyć będą prowadzenia robót z naruszeniem przepisów. Tej materii dotykają dyspozycje rozdziału 5a ustawy Prawo budowlane pt. „Postępowanie w sprawie rozpoczęcia i prowadzenia robót budowlanych z naruszeniem ustawy”, a konkretnie normy art. 50 do 53a. Egzekwowanie tych przepisów należy do kompetencji organów nadzoru budowlanego. Działając na podstawie tych wytycznych ustawowych, właściwy powiatowy bądź wojewódzki inspektor Nadzoru Budowlanego będzie zobowiązany do wszczęcia odpowiedniego postępowania administracyjnego w sytuacji, gdy uzyska informację, iż w wyniku prowadzenia robót budowlanych ociepleniowych pogorszony został stan środowiska poprzez działania wobec dzikich ptaków bądź też nietoperzy, które spowodowały, zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 7, 8, 9, 12 i 13 ustawy o ochronie przyrody (w kolejności):

• zniszczenie siedlisk lub ostoi będących ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania,
• zniszczenie, usunięcie lub uszkodzenie gniazd, zimowisk lub innych schronień,
• brak możliwości dostępu do schronień,
• płoszenie lub niepokojenie,
• płoszenie lub niepokojenie w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących.

W obrębie obiektów budowlanych (w szczególności budynków mieszkalnych) miejscami lęgowymi ptaków chronionych, które to miejsca należy traktować jako ich siedliska podlegające ochronie prawnej, mogą być: stropodach, strych, szczeliny między płytami, przestrzenie pod parapetami, balkonami, przestrzenie między rynną a ścianą, ubytki w elewacji, przewody kominowe. W tym miejscu należy podkreślić, że prowadzenie robót powodujących zamurowywanie bądź zatykanie wymienionych miejsc (np. kratkami wentylacyjnymi) jest niszczeniem siedliska.
 

Jeżeli przedstawiciele organu Nadzoru Budowlanego będą mieli wiedzę na temat takich działań inwestora, a nie podejmą żadnych czynności, będą podlegali odpowiedzialności karnej funkcjonariusza publicznego przewidzianej w art. 231 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. Sankcje za tego rodzaju nadużycie wskazują §§ 1 i 3. Zgodnie z tymi przepisami, funkcjonariusz publiczny który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego (w tym przypadku ochrony środowiska) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Jeżeli tenże funkcjonariusz działa nieumyślnie w tym zakresie i wyrządza istotną szkodę, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. W związku z powyższym można mieć pewność, iż w sytuacji, gdy do organu administracji publicznej zostanie przekazana informacja przykładowo o niszczeniu gniazd przez wykonawcę termomodernizacji, organ ten podejmie odpowiednie działania.

Po uzyskaniu informacji o działaniu na szkodę przyrody poprzez prowadzenie robót budowlanych ociepleniowych, przedstawiciele właściwego organu nadzoru budowlanego przeprowadzają kontrolę tych robót. Jeżeli podczas czynności kontrolnych organ poweźmie uzasadnione wątpliwości co do zgodności robot budowlanych z wymogami ochrony środowiska (ptaków lub nietoperzy), odnotowuje ten fakt w protokole pokontrolnym i fakt wstrzymania komunikuje uczestniczącym w kontroli stronom. W kolejnym kroku – zgodnie z art. 50 ust. 1 pkt 2 i 4 – organ Nadzoru Budowlanego wstrzymuje postanowieniem prowadzenie robót budowlanych wykonywanych w sposób mogący spowodować zagrożenie środowiska, a także w sposób istotnie odbiegający od ustaleń i warunków określonych w przepisach. W przedmiotowym postanowieniu na podstawie art. 50 ust. 3 organ Nadzoru Budowlanego powinien nałożyć obowiązek przedstawienia, w terminie 30 dni od dnia doręczenia postanowienia, ekspertyzy ornitologicznej (dla siedlisk ptaków, sporządzana przez ornitologa) lub/oraz chiropterologicznej (dla siedlisk nietoperzy, opracowywana przez chiropterologa). Mając na uwadze specjalistyczne treści, które będą zawarte w tym opracowaniu, dopiero tego rodzaju dokumentacja będzie podstawą do wydania decyzji na kontynuację robót budowlanych z zachowaniem wskazań i warunków określonych w przedłożonej ekspertyzie. W obecnie funkcjonujących przepisach techniczno-budowlanych jak i tych dotyczących ochrony przyrody nie zostało wskazane, kto może być autorem takiego opracowania oraz jaką powinien mieć wiedzę czy wykształcenie. Co oczywiste, osoba taka powinna dysponować zarówno odpowiednią wiedzą teoretyczną, jak i praktyczną, aby wyeliminować ryzyko popełnienia błędów, które mogłyby finalnie doprowadzić do nieodwracalnych szkód w środowisku (np. do zniszczenia gniazd z pisklętami).

Wojewódzki bądź powiatowy inspektor nadzoru budowlanego powinien w ciągu dwóch miesięcy od dnia dostarczenia postanowienia wydać stosowną do sytuacji decyzję. Jeśli tego nie uczyni, wstrzymanie robót traci ważność. Natomiast jeśli inwestor pomimo wstrzymania robót budowlanych w drodze postanowienia dalej będzie kontynuował termomodernizację, wówczas właściwy organ Nadzoru Budowlanego, po stwierdzeniu tego faktu podczas czynności kontrolnych nakazuje, w drodze decyzji doprowadzenie obiektu budowlanego do stanu poprzedniego.

W sytuacji gdy obowiązek przedłożenia stosownej dokumentacji, o którym mowa w postanowieniu, nie zostanie wykonany, czyli ekspertyza nie zostanie dostarczona w wyznaczonym terminie, organ jest zobowiązany wydać, w zależności od stwierdzonego stanu faktycznego, decyzję w trybie art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo budowlane, czyli nakazującą zaniechanie dalszych robót budowlanych bądź doprowadzenie obiektu do stanu poprzedniego.

Po dostarczeniu przedmiotowej dokumentacji przez zobowiązanego (tj. inwestora) i po jej analizie powiatowy bądź wojewódzki inspektor Nadzoru Budowlanego jest zobowiązany wydać stosowną decyzję administracyjną. Jeżeli z ekspertyzy ornitologicznej lub chiropterologicznej będzie wynikało, że roboty budowlane mogą być kontynuowane bez szkody dla środowiska i nie ma podstaw do wydania jakiegokolwiek nakazu, organ wyda decyzję umarzającą na podstawie art. 105 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, zgodnie z którym w sytuacji, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe w całości albo w części, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania odpowiednio w całości albo w części. Natomiast jeśli w przedstawionej ekspertyzie będą przedstawione zalecenia oraz warunki prowadzenia robót bez szkody dla ptaków bądź nietoperzy – konieczne będzie zawarcie tych wytycznych w stosownej decyzji nakazowej. Decyzja taka będzie wydana na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 2, zgodnie z którym przed upływem 2 miesięcy od dnia wydania postanowienia, o którym mowa w art. 50 ust. 1, organ Nadzoru Budowlanego w drodze decyzji nakłada obowiązek wykonania określonych czynności lub robót budowlanych w celu doprowadzenia wykonywanych robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem, określając termin ich wykonania.
 

Określone czynności i roboty budowlane to przykładowo wykonanie odpowiedniej liczby budek lęgowych we wskazanej przez ornitologa lokalizacji na budynku. Na podstawie art. 51 ust. 3 pkt 1 lub 2 ustawy Prawo budowlane, po upływie terminu lub na wniosek inwestora, organ nadzoru budowlanego sprawdza wykonanie powyższego obowiązku i wydaje kolejną decyzję – albo o stwierdzeniu wykonania obowiązku lub też w sytuacji niewykonania obowiązku – nakazującą zaniechanie dalszych robót budowlanych bądź doprowadzenie obiektu do stanu poprzedniego. Doprowadzenie do stanu poprzedniego może polegać np. na demontażu kratek zaślepiających otwory wentylacyjne stropodachów, przez które przedostawały się pod dach gniazdujące tam ptaki.

W sytuacji, gdy decyzja wydana w trybie art. 51 ust. 1 pkt 1 lub art. 51 ust. 3 pkt 2, czyli nakaz zaniechanie dalszych robót budowlanych bądź doprowadzenie obiektu do stanu poprzedniego, nie została wykonana, wówczas organ Nadzoru Budowlanego będzie zmuszony do podjęcia działań zmierzających w kierunku wyegzekwowania obowiązku wskazanego w decyzji. Na drodze administracyjnej jest to skierowanie do zobowiązanego upomnienia i wszczęcie postępowania egzekucyjnego, które może zostać zakończone nałożeniem grzywny w celu przymuszenia lub wdrożeniem czynności prowadzących do wykonania zastępczego.
 

Sankcje związane z prowadzeniem robót budowlanych termomodernizacyjnych z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony gatunkowej zwierząt

Za naruszenia obowiązującego prawa związanego z ochroną środowiska, w tym ochrony gatunkowej zwierząt podczas prowadzenia robót budowlanych, ustawodawca przewidział stosowne sankcje. Odpowiedzialność karna w tym obszarze wynika z regulacji różnych ustaw.
 

W przepisach techniczno-budowlanych przekroczenie przepisów ochrony środowiska podczas wykonywania robót budowlanych i prowadzenie przez organ Nadzoru Budowlanego postępowania naprawczego (które zostało opisane powyżej) nie wyklucza zastosowania przez inspektorów nadzoru budowlanego przepisów o charakterze karnym, które wynikają z treści art. 93 ustawy Prawo budowlane. W tych przypadkach wprost będzie miał zastosowanie art. 93 pkt 13, który stanowi, iż kto w przypadkach określonych m.in. art. 50 ust. 1 pkt 1 lub 2 wykonuje roboty budowlane, podlega karze grzywny. Przepisy punktów 1 i 2 zawarte w art. 50 ust. 1 mogą mieć zastosowanie również w postępowaniu prowadzonym pod kątem ochrony gatunkowej ptaków czy nietoperzy podczas robót budowlanych termomodernizacyjnych. 

Grzywna, o której mowa w przytoczonej regulacji będzie rozpatrywana zgodnie z art. 94 ustawy Prawo budowlane, mówiącym, że orzekanie w sprawach o czyny, określone w art. 92 i art. 93, następuje na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Tym samym ustawa nie określa wyżej opisanych naruszeń jako występki, a jako czyny o mniejszym stopniu szkodliwości. Oznacza to, iż w sytuacji, gdy inspektorzy Nadzoru Budowlanego stwierdzili naruszenie przepisów ustawy Prawo budowlane, a nieprawidłowości te zostały wyszczególnione w art. 93 ustawy (w tym przypadku w pkt 13), możliwe jest nałożenie mandatu karnego. Regulują to przepisy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 października 2002 r. w sprawie nadania pracownikom organów nadzoru budowlanego uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, który w § 2 stanowi, iż pracownicy organów nadzoru budowlanego są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone w art. 93 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Wymiar grzywny określa osoba ją nakładająca, w zależności od stopnia szkodliwości czynu i intencji karanego. Zgodnie z art. 96 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, w postępowaniu mandatowym uprawniony pracownik organu nadzoru budowlanego może nałożyć grzywnę w maksymalnym wymiarze 500 zł.

Należy jednak podkreślić, że inne ustawy, szczególnie te wprost regulujące problematykę ochrony przyrody, bardzo radykalnie traktują penalizację czynów zabronionych związanych z wykonywaniem robót budowlanych bez uwzględnienia wytycznych dotyczących ochrony gatunkowej zwierząt. Poniżej przedstawione zostało zestawienie najistotniejszych przepisów karnych dotyczących tej materii:

• ustawa o ochronie przyrody – art. 131 pkt 14 – Kto bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom narusza zakazy w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową – podlega karze aresztu albo grzywny.
• ustawa o ochronie zwierząt:
  –    art. 35 ust. 1 – Kto zabija, uśmierca zwierzę z naruszeniem przepisów, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
  –    art. 35 ust. 1a – Tej samej karze podlega ten, kto znęca się nad zwierzęciem.
  –    art. 35 ust. 2 – Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 lub 1a działa ze szczególnym okrucieństwem podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
• Kodeks karny (przestępstwa przeciwko środowisku):
  –    art. 181 § 1 – Kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
  –    art. 181 § 3 – Karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 podlega ten, kto niezależnie od miejsca czynu niszczy albo uszkadza rośliny lub zwierzęta pozostające pod ochroną gatunkową powodując istotną szkodę.
  –    art. 181 § 4 – Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
   

Przedmiotowe czyny zabronione będą zaklasyfikowane jako przestępstwa zaliczane do występków, zgodnie z art. 7 § 3 ustawy Kodeks karny: Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczająca miesiąc. Kodeks karny w art. 33 w § 1 i § 2 określa w także wysokość stawki dziennej i możliwe ilości jej zasądzenia. Zgodnie z tymi regulacjami, najniższa liczba stawek wynosi 10, z kolei najwyższa 540, podczas gdy jej wysokość nie może być niższa niż 10 zł, a maksymalnie może wynosić 2000 zł. Oznacza to, że zasądzone przez sąd powszechny grzywny mogą wahać od 100 zł do 1 080 000 zł.
 

Po analizie przedmiotowych przepisów karnych można jednoznacznie stwierdzić, że ustawa Prawo budowlane dysponuje najmniej dotkliwymi sankcjami związanymi z naruszeniami przepisów o ochronie gatunkowej zwierząt podczas wykonywania robót budowlanych.

Podsumowanie

Dyspozycje ustawy Prawo budowlane, regulując działalność człowieka w obszarach związanych ściśle z budownictwem, która będzie obejmować między innymi projektowanie, budowę, utrzymanie i etap rozbiórki obiektów budowlanych, jako wartość nadrzędna stawiają zapewnienie bezpieczeństwa ludzi uczestniczących we wznoszeniu oraz tych użytkujących obiekty budowlane obiektów budowlanych, w drugim rzędzie stawiając ochronę mienia czy środowiska. Ten nadrzędny stosunek oznacza, że w razie wystąpienia kolizji różnych wartości chronionych przez system prawa obowiązującego w Polsce wojewódzkie i powiatowe organy nadzoru budowlanego muszą w pierwszej kolejności podjąć działania mające na celu ochronę życia i zdrowia człowieka. Takie uszeregowanie pod względem ważności obszarów sziałalności tych organów nie oznacza jednak, że zagadnienia związane z ochroną środowiska mogą być przez inwestorów oraz użytkowników obiektów budowlanych marginalizowane.

Prowadzenie robót budowlanych termomodernizacyjnych ma na celu podniesienie komfortu życia ludzkiego i pośrednio również ochronę środowiska, w związku z ograniczeniem zużycia ciepła dla ogrzania pomieszczeń w budynku. Należy jednak przy tym pamiętać, że tego rodzaju działania w ramach procesu budowlanego powinny odbywać się z poszanowaniem prawa ogólno obowiązującego, w tym także praw zwierząt takich jak dziko żyjące ptaki czy nietoperze.

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1333 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 55 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 638).
4. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1444 z późn. zm.).
5. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 2187).
6. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 729 z późn. zm.).
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późn. zm.).
8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183 z późn. zm.).
9. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 października 2002 r. w sprawie nadania pracownikom organów nadzoru budowlanego uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. z 2002 r., Nr 174, poz. 1423).
10. www.gdos.gov.pl.
11. www.ekologia.pl.