Obiekty budowlane wpisane do rejestru zabytków lub objęte inną formą ochrony konserwatorskiej z punktu widzenia podmiotu odpowiedzialnego

Warto pamiętać, że obiekty budowlane mające walory historyczne i odzwierciedlające charakter architektury sprzed wielu lat można odnaleźć praktycznie w każdej gminie. Będą one klasyfikowane jako obiekty budowlane zabytkowe lub objęte opieką konserwatorską. Niejednokrotnie takie obiekty uznawane są za pospolite, a jednak stanowią wielką wartość. Ze względu na swoją formę architektoniczną czy historię są elementem polskiego dziedzictwa kulturowego oraz stanowią część historii Polski.

Uznanie budynku za zabytek lub objęcie go opieką konserwatorską pociąga za sobą szereg dodatkowych obowiązków dla podmiotów odpowiedzialnych za taki obiekt. Zapewnienie bezpieczeństwa użytkowania takiego obiektu poprzez wykonywanie różnego rodzaju remontów oraz przeprowadzanie robót budowlanych o charakterze przebudowy, rozbudowy czy remontowych wymaga zastosowania innych procedur administracyjnych niż w przypadku standardowych obiektów budowlanych. Analiza tej problematyki będzie miała na celu przybliżenie kwestii związanych z obiektami budowlanymi będącymi zabytkami oraz udzielenie odpowiedzi na pytania:

• czym jest zabytek w świetle obowiązujących regulacji prawnych,
• jakie rodzaje zabytków definiują polskie przepisy,
• jakie formy ochrony zabytków są obecnie stosowane,
• jakie są dodatkowe obowiązki właściciela czy zarządcy budynku wynikające ze statusu obiektu jako zabytku lub objęcia go opieką konserwatorską.
   

Syntetyczne omówienie tych zagadnień powinno być pomocne dla każdej osoby odpowiedzialnej za obiekt zabytkowy lub objęty opieką konserwatorską.

Budowlane obiekty zabytkowe – definicje oraz informacje ogólne w świetle obowiązujących regulacji prawnych

Omawiając tematykę obiektów zabytkowych, należy przede wszystkim określić, czym jest zabytek w świetle obowiązujących przepisów. Definicja zabytku została zawarta w treści art. 3 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami1, zgodnie z którą zabytek oznacza nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Takie sformułowanie pojęcia zabytku zawiera szereg zwrotów nieostrych. W świetle zacytowanej powyżej definicji zabytek musi mieć wartość szczególną. Tym samym pod kątem jego utrzymania i ewentualnych inwestycji koniecznością staje się przedłożenie interesu społecznego (w celu ochrony tej szczególnej wartości) nad interesem jednostki – czyli właściciela czy inwestora. Ustawa o ochronie zabytków nie przedstawia również, czym dokładnie należy kierować się przy interpretacji sformułowania „minionej epoki”. W opracowaniach branżowych dotyczących zabytków często cytowana jest definicja zawarta w Encyklopedii Powszechnej (z 1995 r.), gdzie epoka to termin określający okres obejmujący pewne stadium procesu dziejowego, związany z panowaniem określonych stosunków politycznych, gospodarczych, społecznych lub kulturalnych. Posługując się powyższą definicją epoki – za zabytek można uznać również obiekty powstałe w okresie powojennym.

Powyższa definicja zabytku jest bardzo szeroka znaczeniowo i może zostać zastosowana do określenia różnych rzeczy oraz obiektów. Dla doprecyzowania tego zagadnienia w ustawie o ochronie zabytków wprowadzono podział zabytków na:

• zabytki nieruchome – nieruchomości, ich części lub zespoły nieruchomości, posiadające cechy ­zabytku zgodnie z jego definicją (art. 3 pkt 2 ustawy) – w ramach zabytków nieruchomych możemy wyróżnić m.in. obiekty budowlane,
• zabytki ruchome – rzeczy ruchome, ich części lub zespoły rzeczy ruchomych posiadające cechy zabytku zgodnie z jego definicją (art. 3 pkt 3 ustawy),
• zabytki archeologiczne – zabytki nieruchome, będące powierzchniowymi, podziemnymi lub podwodnymi pozostałościami egzystencji i działalności człowieka, złożonymi z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytki ruchome, będące tymi wytworami (art. 3 pkt 4 ustawy).
• Dla osób odpowiedzialnych za budynki istotną kwestią są regulacje prawne dotyczące wyłącznie zabytków nieruchomych i one będą przedmiotem dalszej analizy.
   

W treści art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków wyszczególnione zostały obiekty będące zabytkami nieruchomymi, które podlegają ochronie i opiece bez względu na ich stan zachowania. Ustawa wylicza:

• krajobrazy kulturowe,
• układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane,
• dzieła architektury i budownictwa,
• dzieła budownictwa obronnego,
• obiekty techniki, zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe,
• cmentarze,
• parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni,
• miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
   

Przedmiotowe wyliczenie zabytków nieruchomych nie stanowi katalogu zamkniętego obiektów, które mogą być wpisane do rejestru zabytków czy też być objęte ochroną konserwatorską. Jest to przykładowa lista obiektów, na co w...